صفحه مقالات ارسالی

دو شنبه 16 ارديبهشت 1392

ا سلام و خسته نباشید

یادم میاد وقتی از ما میپرسدن اهل کجایید می گفتیم کرد هستیم –کرد کجا ؟کرد خلخال همین را بلد بودیم تا به دوستانمان بگویم یا کردهای تبعیدی این همیشه برای خودم سوالی بود چرا نمی توانم جواب درستی بدهم -----حال مطلب ذیل را چند سال پیش تهیه کردم که به صورت پرینت در اختیار بعضی از بل کوهی قرار دادم تا لااقل بتوانیم جواب درستی به بچه هایم بدهیم تا آنها از ما اطلاعات بیشتری نسبت به چگونگی واقع شدن در این منطقه داشته باشند

چگونگی کوچاندن کردهای کرمانج ا مرز ایران و ترکیه به خراسان و از خراسان به خلخال

جابجائي اقوام در مناطق مختلف ايران وكوچاندن آنان از جايي به جاي ديگر ، يك سنت سياسي در شيوه كشورداري ما بشمار مي رود.

در دوران تسلط اعراب بر ايران خراسان، كانون اصلي مبارزه با خلفاي عرب براي كسب آزادي واستقلال از سلطه ونفوذ آنان بود .خلفاي عرب براي مبارزه با اين آزاديخواهي نه تنها خود به سركوب جنبشها مي پرداختند ، بلكه قبايل همسايه خراسان ، از جمله ازبكها را براي تاخت وتاز به اين منطقه حمايت وتشويق مي كردند .اين سياست تنش آفرين تا دوره صفويه نيز كماكان ادامه داشت ، حتي سركوبيهاي موقت شاه اسماعيل وشاه تهماسب نيز نتوانست آنرا متوقف سازد .

شاه عباس با قانع كردن سران ايل كرمانج كه شاخه اي از ايلات بزرگ شكاك در مرز بين ايران وعثماني(تركيه) بودند ، گروهي از آنان را در 1007 ه.ق از آذربايجان ومهاباد به اطراف ري ، يعني دشت ورامين وخوار كوچاند .در اين كوچ بزرگ و تاريخي حدود 50هزار خانوار شركت داشتند. كردها پس از دوسال اقامت در جنوب ري ، ماموريت يافتند تا براي مقابله با ازبكان به خراسان رفته وبا توجه به موقعيت حساس خراسان در اين منطقه اسكان يابند. سرانجام درسال 1010 ه.ق حدود 45هزار خانوار كرد وارد خراسان شدند ودر مناطق شمالي آن اسكان يافتند ( توحدي ، 1359، ص 46) .

حضور كردها در منطقه خلخال از زمان نادر شاه افشار آغاز شد .طوايفي از كردها كه قبلاً طي يك سلسله تصميم هاي سياسي از غرب ايران به شمال خراسان(در زمان شاه عباس صفوي) اعزام شده بودند ، تا درمقابل نفوذ بيگانگان( ازبكها) ايستادگي نمايند ، در دوره نادر شاه از قوچان به خلخال كوچانده شدند . اينان با استقرار در حد فاصل مراتع بين شرق وغرب كوههاي تالش ، ديواره قومي جديدي بوجود آوردند ، تا از تنشها ودرگيريهاي ميان تالشان وايلات شاهسون جلوگيري نمايند .البته انگيزه اصلي كوچاندن ايلات كرد از قوچان واسكان آنان در مرزهاي غربي تالش را بايد در سياست دولت نادر شاه نسبت به تالشان جستجو كرد .قيام تالشان برضد حكومت نادر بسال 48-1747ميلادي دردسرهاي نظامي وسياسي فراواني براي نادر شاه بوجود آورد .هرچند كه سرانجام ، اين قيام از راههاي غيرنظامي وبا استفاده از شيوه هاي جداي افكني ميان رهبران شورش سركوب شد . ليكن انديشه شورش مجدد هرگز از ذهن نادر شاه بيرون نرفت .نادر شاه براي جلوگيري از شورش مجدد تالشان ، پس از آنكه دريافت از نواحي جنوب نفوذ به تالش آسان نبوده وبا تلفات سنگين همراه است ، كوشش كرد در جبهه غرب موقعيت خود را توسط قبايل ترك وسپس كرد تقويت كرده وتالشان را در محاصره نظامي وقومي كامل قرار دهد .انگيزه اصلي وي از كوچاندن كردهاي قوچان به غرب تالش واسكان آنان در كنار قبايل ترك ، از همين نگراني سياسي ناشي مي شود .

در قالب اين سياست بود كه وي تعدادي از كردهاي ايل شكاك را قبلاً در آنجا(خراسان) اسكان داده شده بودند وبه زعفرانلو(جلاليهاي فعلي) معروف بودند به گيلان ومازندران كوچاند .كردهايي كه ازقوچان به خلخال ونواحي كوهستاني تالش كوچانده شدند از هفت طايفه بنامهاي شا طرانلو ، خالتانلو ، كلوكشانلو ، هو يرانلو ، مونتانلو ، نصرانلو( اصلان لو) ودليكانلو تشكيل مي شدند .كردها در ابتداي ورود به منطقه خلخال ، در زمين باريكي در 115كيلومتر ي شمال قزل اوزن كه در حدود 15كيلومتر از شهر گيوي در جهت شرق بسوي ارتفاعات تالش امتداد دارد .سكني گزيدند .به گفته هنري فيلد ( 1343، ص 206) زماني از حدود اصلي خود خارج شده ودر چهار ناحيه خلخال درشمال قزل اوزن پخش شدند .مارسل بازن محقق فرانسوي ( 1367، ص 442) نيز با استناد به فرهنگ جغرافيايي ايران درسال 1328گفته هنري فيلد را تاييد كرده ودر روستاهاي اقباش ، آ‎غچه قشلاق واسفر جان از وجود زبان كردي خبر مي دهد وساكنان روستاهاي بنياد آباد ،‌گزور ، لنگ دشت ،‌ابلي ، زاويه كرد ، النكش ،‌ايلوانق واناويز در شمال خلخال را جزئي از قلمرو قبايل كرد معرفي مي كند.

پس از سقوط حكومت افشارها، كردها در اين منطقه باقي ماندند وچون از آن پس چندان مورد حمايت حكومت هاي مركزي زندها وقاجارها نبودند ، با تغيير خط مشي سياسي درصدد همزيستي با آذريها ، تركها وتالشان برآمدند وطي اين روند عملكرد بسيار موفقي نيز داشته اند . آنچه مسلم اينكه كردها مجموعه اي از طوايف گوتي ، كاسي ، كردوك و…. هستند كه در منطقه زاگرس يا كردستان ساكن بودند واز اقوام اصيل ايراني بشمار مي روند .پيشينه تاريخي آنان با تاريخ ايران پيوندي عميق و ناگسستني دارد .

رشيد ياسمي مورخ ايراني ، لهجه كرمانجي را شيرين ترين ومقبولترين لهج هاي كردي دانسته ورواني وعدم اختلاط با زبانهاي بيگانه را از مشخصات برجسته اين زبان عنوان كرده است( ياسمي ، 1316، ص 136). اما كردهاي منطقه خلخال ديگر آن ويژگي بودن را ندارند .زبان تركي همچون سيلي سالهاست كه در آذربايجان به راه افتاده وآنچه از زبان ونيمزبان ولهجه درسر راه خود دارد ، مي شويد ومي برد همچنين نتيجه مشاهده عيني است كه نگارنده در عرض چند سال سكونت در منطقه بدست آورده است . ، رواج تكلم به زبان فارسي نيز در ميان كردها معمول شده است .چرا كه مهاجرت آنها به پايتخت وشهرهاي شمالي كشور ، بويژه در چند سال اخير شدت يافته و اين آشنايي بهحدي در آنها موثر بوده كه در انتخاب زبان فرزندان خود ، فارسي را برزبان مادري خود ( كردي ) ترجيح مي دهند .از اينرو احتمال اينكه كردي در منطقه تا چند نسل آينده به كلي از بين رفته وبه دست فراموشي سپرده شود ، خيلي زياد است .

-نتيجه گيري

اين گروه قومي (كرد كرمانج) قسمتي از ايل بزرگ شكاك و از ساكنان بومي ناحيه مرزي ايران و تركيه مي باشند كه به آذربايجان وارد شده ودولت صفوي بدنبال تاخت وتاز ازبكها در خراسان آنها را به اين سرزمين پهناور كوچ داده است .انسجام وسرگشي آنان براي دولت مركزي مزاحمتهايي را بدنبال داشته است ، تا اينكه نادر شاه بدنبال سياست آرامسازي وايجاد شكاف بين ايلات تالش گروهي از آنان را به اين منطقه خلخال كوچ داد

مهمترين محدوده كردنشين در حال حاضر ، در شمال خلخال قراردارد. هسته مركزي آن مجموعه اي از 16آبادي مي باشند كه همگي از دو طايفه شاطرانلو و خالتانلو هست

نگاهی گذرا به انواع زبان کردی و جمعیت کردها

● زبان کردی

زبان کردی را بیشتر دانشمندان تغییر و تحول یافته همان زبان مادها می دانند و حال این زبان در طول سه هزار سال تغییر و تحول یافته و به کمال و غنای کنونی رسیده است. به عقیده زبان شناسان ظرفیت، گستردگی و پتانسیل زایش زبان کردی بسیار زیاد است و به علت کوهستانی بودن قلمروی سکونت این مردم و روابط درون گروهی آنان زبان کردی کمتر مورد امتزاج و اختلاط زبان های دیگر قرار گرفته است که البته در عصر حاضر به علت گسترش ارتباطات و توسعه علوم ورود لغات و اصطلاحات از زبان های دیگر به این زبان روند فزاینده یی یافته است.

زبان کردی زیرمجموعه زبان های هند و اروپایی است که خود دارای شعباتی چند است که هر کدام در محدوده جغرافیایی خاصی گسترش یافته اند. محققان به طور کلی زبان کردی را به سه یا چهار گروه عمده تقسیم بندی کرده اند؛

▪ گویش کرمانجی شمالی

▪ کرمانجی جنوبی یا سورانی

▪ گویش هورامی و گورانی

▪ گویش لکی

۱). گویش کرمانجی شمالی ؛ حدود نیمی از کردها به این گویش تکلم می کنند، محدوده وسیعی از منتها الیه شمال غربی ایران و اکثریت کردهای ترکیه و تمام کردهای سوریه و شمال استان اربیل و دهوک عراق را شامل می شود که «بادینان» نامیده می شود و به همین خاطر به لهجه آنان بادینانی هم گفته می شود. مردم بادینان به دینداری همواره مشهور بوده اند و از گذشته ها به آنها «بهدینان» یا «بادینان» گفته اند. در ایران به خاطر ایل شکاک که کرمانجی صحبت می کنند به آن شکاکی هم گفته می شود. کرمانج های ایران در شهرهای ماکو، ارومیه و سلماس و شهرهای شمال خراسان یعنی قوچان و شیروان سکونت دارند و در ترکیه شهرهای دیاربکر، ماراین، اورفا، وان، بوتان، حکاری و... در عراق در شهرهای سنجار، زاخو، عمادیه، اکره و روانه وز ساکن هستند و کتب و نوشته های زیادی به این گویش موجود است که قدیمی ترین آنها کتب مذهبی ایزدیان است.

۲). کرمانجی جنوبی یا سورانی؛ این گویش عمومیت و رسمیت بیشتری نسبت به بقیه گویش ها یافته است و حالت زبان رسمی و ادبی و نوشتاری کردی را نیز یافته است. این گویش محدوده بسیار وسیعی را شامل می شود که در میانه محل سکونت کردها قرار دارد و حد فاصل بین کرمانج ها و گوران ها است که از شمال کرمانشاه تا جنوب ارومیه و اربیل و از طرف غرب تا فرات را شامل می شود و شهرهای مهمی همچون سنندج، اربیل، سلیمانیه، کرکوک، مهاباد، سقز و... به این گویش تکلم می کنند. این گویش خود شامل سه شعبه سنه یی، عراقی و مکری است که گویش مکری به نظر زبان شناسان شباهت زیادی به زبان مادها دارد. بیشتر نوشته ها و کتب کردی مخصوص در زمان حاضر به این گویش نگاشته می شود.

۳). گویش گورانی و هورامی؛ کردهای جنوبی به این گویش تکلم می کنند. این گروه از کردها در استان های کرمانشاه و ایلام ایران و شهرهای خانقین و مناطق باجلان و طاوق و کناره های زاب بزرگ در عراق ساکن هستند و همچنین قسمت های شرقی استان کردستان نیز یعنی شهرهای قروه و بیجار نیز به گورانی تکلم می کنند. گویش هورامی خاص منطقه هورامان یا اورامان است. هورامی قدیم از کمترین گویش های کردی و ایرانی است که شباهت نزدیکی به زبان اوستایی و زند دارد. کتب مذهبی مکتب اهل حق به زبان هورامی قدیم نگاشته شده است که از لحاظ مردم شناسی و زبان شناسی اهمیت بسزایی دارد. قدمت این متون حتی به قرن دوم هجری هم می رسد. گویش «زازایی» نیز که زیرمجموعه گورانی است، گویش رایج مردم «درسیم» ترکیه است که بین رودهای مرادسو و فراتسو تا محل تلاقی آنها را شامل می شود.

۴). گویش لکی؛ گویش قسمتی از کردهای جنوبی است که ارتباط بسیاری با گورانی کرمانشاهی دارد و منطقه بین کرمانشاه و خرم آباد را شامل می شود. مردم شهرهای نورآباد، هرسین، کوهدشت و سلسله و دلفان و ایلات و عشایر این مناطق به این لهجه تکلم می کنند. عده یی گویش لکی را قسمتی از لری دانسته اند درحالی که پیوستگی آن با کردی آشکار است. در کتب تاریخی از لرها با عنوان کردهای جبال یاد کرده اند و شعبه یی از کردها و عده یی از زبان شناسان هم بر این عقیده هستند. این زبان شناسان بر این عقیده اند که دلیل اینکه لری را لهجه یی از زبان فارسی دانسته اند نزدیکی فونتیک آن دو با هم است.

● جمعیت کردها

جمعیت کردها به طور دقیق به علت پراکندگی در کشورهای مختلف مشخص نیست و ارقام مختلفی اظهار شده است اما آنچه به واقع نزدیک تر می نماید جمعیت کردها حدوداً ۳۶ میلیون نفر ذکر شده است که قسمت عمده یی به طور متمرکز در چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه ساکن هستند. از این جمعیت حدود نیمی در ترکیه و بقیه در ایران و عراق و قسمت جزیره سوریه ساکن هستند. علاوه بر این عده یی هم به طور پراکنده در شمال خراسان، بلوچستان و قفقاز و دره های افغانستان هستند که در طول تاریخ به وسیله حکام کوچ داده شده اند. همچنین در سده اخیر به علت مسائلی همچون مشکلات سیاسی و جنگ و... عده زیادی از کرد ها که بالغ بر دو میلیون نفر را شامل می شود به دیگر نقاط جهان همچون اروپا و امریکا مهاجرت کرده اند.

گردآوری شده توسط جواد غفوری

نظرات شما عزیزان:

حسن

ساعت17:37---3 ارديبهشت 1394

[وب سایت]

با سلام و ضمن تشکر از شما برادر بزرگوار. به اطلاع شما و دیگر دوستان کرمانج برسانم کتاب سیری در تاریخ سیاسی کردهای خلخال به چاپ رسید. بنده تصویری از جلد کتاب برای شما ایمیل کردم در صورت صلاحدید اطلاع رسانی کنید. با تشکر صمدزاده ۰۹۱۲۵۹۳۵۹۸۶

داود یعقوبی

ساعت9:00---22 مرداد 1393

[وب سایت] - [ایمیل]

با تشکر و قدر دانی از تلاش خوبتان پیشنهاد می شود ازمسئولان زیرربط دعوت مکرر بشود برای بازدید از دهکده تا مشکلات کلان دهکده به گوش مسئولان محترم رسانده شود اگر ایمیلی از مسئولان داشتید برایم ایمیل کنید با تشکر